Tarihimiz ve Olaylar -9 : Cebel-i Lübnan’dan Beyrut’a
Rifat GÜNDAY *
“Beyrut, dünyanın sevgilisi
Kim aldı yakut taşlı bileziklerini
Efsunlu mührünü kim haczetti
Kim kesti altın beliklerini” …. Nizar KABBANİ
 |
| Hicaz Demiryolunda Beyrut İstasyonu |
Beyrut özelinde bu bölgenin Batı için önemi büyüktü ve bu sefer bölgeye eğitim yoluyla girerek ; Amerikan, Fransız ve İngiliz misyoner okullarını Zahle, Şam ve Halep’in yanında Beyrut’ta da Cizvit okulları ile Amerikan Protestan kolejleri açtılar (1831). Özellikle Beyrut’ta misyonerler tarafından açılan okullarda Arapça yerine Fransızca ve İngilizce eğitim yapılması, öğrencilerin dimağlarına Şarkı aşağılayıcı Batı fikirlerinin yerleşmesine ve bazılarının hıristiyan olmasına üstelik Osmanlı’ya karşı Arap milliyetçiliği fikirlerinin yerleşmesini sağladılar. Ancak Batının bu çabalarına karşın Bölgede açılan Askeri ve Mülkiye mektepleri sayesinde Türkçe bilen memur ve subaylarda Osmanlı hizmetine girerek hizmete devam ediyorlardı…
Beyrut Limanı Osmanlı Limanları içinde ;İzmir ve Selanik kadar önemliydi.İthalat ve İhracat kapısıydı.Nüfusu ise çok farklılık arz ediyordu :
|
1880 YILI BÖLGE ŞEHİRLERİNİN
ERKEK NÜFUSU (18-50 YAŞ) |
|||||||
|
|
İSLAM |
Rum-Ortodoks |
Maruni |
Rum-Katolik |
Ermeni-Toplam |
Musevi-Toplam |
Süryani Toplamı |
|
BEYRUT Sancağı |
31.000 |
6.000 |
4.500 |
2.500 |
630 |
3079 |
1591 |
|
TRABLUS “ |
35.000 |
13.000 |
5.000 |
|
|
|
|
|
Akka “ |
22.000 |
3.000 |
700 |
|
|
|
|
|
Belka “ |
53.000 |
1.000 |
|
|
|
|
|
Halkın %54'si Müslüman, %40.4'u Hristiyan, %5,6 i Dürzi olup 
Şark’ın Paris’ini kuruyoruz diye çıkılan yolda ; Osmanlı Sonrası tam bir Yap-Boz ‘a dönen Lübnan Dost-Düşman belirsiz bir ortamda kendini Beyrut'ta yeni bir kan ve ateş deryasının içinde buldu.
*Rifat GÜNDAY
Eğitimci ,Araştırmacı ve Tarih Öğretmeni
Kökenleri de %93 Arap %6 Ermeni %1 diğer topluluklardır.
Bu günkü Lübnan Anayasasına göre Cumhurbaşkanı Hristiyan , Başbakan Müslüman, olmak durumundadır.
1.Dünya savaşında , İngiliz ve Fransızlar yenilince yeniden Orta Doğu ‘ya yöneldiler.Yemen ‘i isyana kışkırtsalarda Yemen bu sefer İngilizlere kanmadı ve sonuna kadar Osmanlı’ya bağlı kaldı.Ancak Lübnan için için kaynatılırken Hicaz Eski Emiri Şerif Hüseyin Mekke’yi ele geçirdi(1916) ve İngiliz donanmasını bölgeye sokmayan müstahkem mevkili Akabe’ye saldırttılar ve ele geçirdiler.(1917). Böylelikle Yarımadadaki Türk birliklerinin bağlantıları koparılmak suretiyle : Hicaz Demiryolu hatlarının tahribi , Vur-Kaç ve Kuşatmalarla hırpaladılar.Bu arada Osmanlı idaresi Lübnan’daki özerk yönetime son verdi.Ancak Başarısız kanal harekatlarından sonra Taarruza geçen İngilizler Birüssebi(31 Ekim 1917) -3.Gazze (7 Kasım 1917) savaşlarını kazanarak Kudüs önlerine geldi. Neticede 9 Aralık 1917 günü Kudüs Mutasarrıfımız İzzet Bey, Belediye Başkanına bir teslim mektubu vererek şehirden ayrılmıştır(Yıldırım Orduları Grubu’nu yöneten Alman Mareşali Erich von Falkenhayn ‘ın talimatıyla) Bundan sonra Osmanlı Orduları Ürdün-Yafa hattını tutarken Batıdan Denizden ve güneyden İngiliz taarruzu olurken hattın doğusundan Şerif Hüseyin’in Çöl Kolordusu taarruz etti.(21 Eylül 1918). 4. ve 8.Ordularımız dağılırken ,sadece 7.Ordu imha olmaktan kurtularak bu günkü Suriye’de bulunan Afrin-Katma hattında tutunmayı başarmıştı.
402 YIL SONRA OSMANLI BEYRUT’TAN ÇEKİLİYOR….
Nablus savaşından sonra Beyrut’a ilk giren kuşkusuz Şerif Hüseyin’in Çöl Kolordusuydu.Böylece 402 yıllık Osmanlı İdaresi sona ermiş oldu. İngiliz ordusunun Anadolu’ya ilerlemesi üzerine İngiliz+Fransız ordusu 7/8 Ekim 1918 de Beyrut’u işgal etti.İşgalden hemen önce Mutasarrıfımız Mümtaz Bey görevini yani Beyrut'u ahaliden Ömer'e bırakmıştı.Sonrasında kalan Osmanlı aileler de İstanbul yolunu tutmaya çalışıyor.Bu dönemi Falih Rıfkı Atay(Zeytindağı ) , Hüseyin Kazim Kadri Bey Hatıratında ve Riyad Sulh ‘dan hazin bir şekilde öğrenebiliyoruz.
20.YÜZYILDA BEYRUT
20.Yüzyılda Lübnan 1943 yılına kadar Fransız Mandasında kaldı.1967 Arap-İsrail savaşından sonra ülkeye Filistinli göçmenler geldi.Bu durum ülkedeki Müslüman nüfusun artmasına neden olmuştur.1975 yılında Lübnan’da iç savaş başladı ve yıkıma uğradı.İç savaş yıllarında Suriye ordusu Lübnan’a girdi, 1978 ve 1982 yıllarında İsrail Lübnan’a girdi.Ancak Lübnan’da kaos hiçbir zaman bitmeyecektir.Lübnan’da iç savaşın temel güçleri İsrail, Suriye ve Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) ‘dür. Sonradan Şii Milislerde bu denkleme dahil olacaklardır. Lübnan’ın karışık yapısındaki dış aktörlerin de destekleri şöyledir : Lübnan’da yaşayan Maruniler ve diğer Hristiyan gruplar, Batı ve İsrail ile iyi ilişkilerden yanayken,Müslümanlar kendi içlerinde ise mezhepsel duruşlar ve iç çatışmalar sergilediler.
Lübnan’ın bu karmaşık yapı seçim sistemine de yansımış durumdadır ve Buna göre cumhurbaşkanı ; Maruni Hristiyanlar arasından seçilirken, başbakan Sünni Müslümanlardan, meclis sözcüsü Şii Müslümanlardan, başbakan vekili ve meclis başkanı ise Rum Ortodokslardan seçiliyor. Meclisin 28 koltuğu Hristiyanlar ve Müslümanlar arasında eşit olarak dağılıyor. Cumhurbaşkanı meclise danışarak başbakanı atıyor.
Lübnan hem Arap Birliğine hem de Fransızca konuşan ülkeler birliğine de üyedir.
Beyrutlu Amin Maalouf'un Lübnan'ın ortaya çıkışını : "... I. Dünya Savaş'ından sonra Osmanlı İmparatorluğu dağılmaya başladığı sırada, Maruni Kilisesi’nin liderleri kendi topraklarının Fransız mandası olması ve kendilerini evlerinde hissedebilecekleri yeni bir devletin sınırlarını Fransa’nın çizmesi için uğraşmışlardı. Bugünkü sınırları içindeki Lübnan böyle doğmuştu....” şeklinde özetlemesi aynı zamanda bu gün'kü tablonun sebebidir.
Son Yıllarda Lübnan’daki dikkat çeken olayları :
-1983 Beyrut –ABD elçiliğne saldırı
-1987 Başbakan Reşid Kerami’nin öldürülmesi
-2005 Başbakan Refik Harriri’nin öldürülmesi
-2006 İsrail’in 34 günlük Genel Saldırısı
-2007 Filistin Kampı Nahr El Bared’de Lübnan ordusunun saldırısı ve genel çatışma ….
1.Dünya savaşında , İngiliz ve Fransızlar yenilince yeniden Orta Doğu ‘ya yöneldiler.Yemen ‘i isyana kışkırtsalarda Yemen bu sefer İngilizlere kanmadı ve sonuna kadar Osmanlı’ya bağlı kaldı.Ancak Lübnan için için kaynatılırken Hicaz Eski Emiri Şerif Hüseyin Mekke’yi ele geçirdi(1916) ve İngiliz donanmasını bölgeye sokmayan müstahkem mevkili Akabe’ye saldırttılar ve ele geçirdiler.(1917). Böylelikle Yarımadadaki Türk birliklerinin bağlantıları koparılmak suretiyle : Hicaz Demiryolu hatlarının tahribi , Vur-Kaç ve Kuşatmalarla hırpaladılar.Bu arada Osmanlı idaresi Lübnan’daki özerk yönetime son verdi.Ancak Başarısız kanal harekatlarından sonra Taarruza geçen İngilizler Birüssebi(31 Ekim 1917) -3.Gazze (7 Kasım 1917) savaşlarını kazanarak Kudüs önlerine geldi. Neticede 9 Aralık 1917 günü Kudüs Mutasarrıfımız İzzet Bey, Belediye Başkanına bir teslim mektubu vererek şehirden ayrılmıştır(Yıldırım Orduları Grubu’nu yöneten Alman Mareşali Erich von Falkenhayn ‘ın talimatıyla) Bundan sonra Osmanlı Orduları Ürdün-Yafa hattını tutarken Batıdan Denizden ve güneyden İngiliz taarruzu olurken hattın doğusundan Şerif Hüseyin’in Çöl Kolordusu taarruz etti.(21 Eylül 1918). 4. ve 8.Ordularımız dağılırken ,sadece 7.Ordu imha olmaktan kurtularak bu günkü Suriye’de bulunan Afrin-Katma hattında tutunmayı başarmıştı.
402 YIL SONRA OSMANLI BEYRUT’TAN ÇEKİLİYOR….
Nablus savaşından sonra Beyrut’a ilk giren kuşkusuz Şerif Hüseyin’in Çöl Kolordusuydu.Böylece 402 yıllık Osmanlı İdaresi sona ermiş oldu. İngiliz ordusunun Anadolu’ya ilerlemesi üzerine İngiliz+Fransız ordusu 7/8 Ekim 1918 de Beyrut’u işgal etti.İşgalden hemen önce Mutasarrıfımız Mümtaz Bey görevini yani Beyrut'u ahaliden Ömer'e bırakmıştı.Sonrasında kalan Osmanlı aileler de İstanbul yolunu tutmaya çalışıyor.Bu dönemi Falih Rıfkı Atay(Zeytindağı ) , Hüseyin Kazim Kadri Bey Hatıratında ve Riyad Sulh ‘dan hazin bir şekilde öğrenebiliyoruz.
20.YÜZYILDA BEYRUT
20.Yüzyılda Lübnan 1943 yılına kadar Fransız Mandasında kaldı.1967 Arap-İsrail savaşından sonra ülkeye Filistinli göçmenler geldi.Bu durum ülkedeki Müslüman nüfusun artmasına neden olmuştur.1975 yılında Lübnan’da iç savaş başladı ve yıkıma uğradı.İç savaş yıllarında Suriye ordusu Lübnan’a girdi, 1978 ve 1982 yıllarında İsrail Lübnan’a girdi.Ancak Lübnan’da kaos hiçbir zaman bitmeyecektir.Lübnan’da iç savaşın temel güçleri İsrail, Suriye ve Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) ‘dür. Sonradan Şii Milislerde bu denkleme dahil olacaklardır. Lübnan’ın karışık yapısındaki dış aktörlerin de destekleri şöyledir : Lübnan’da yaşayan Maruniler ve diğer Hristiyan gruplar, Batı ve İsrail ile iyi ilişkilerden yanayken,Müslümanlar kendi içlerinde ise mezhepsel duruşlar ve iç çatışmalar sergilediler.
Lübnan’ın bu karmaşık yapı seçim sistemine de yansımış durumdadır ve Buna göre cumhurbaşkanı ; Maruni Hristiyanlar arasından seçilirken, başbakan Sünni Müslümanlardan, meclis sözcüsü Şii Müslümanlardan, başbakan vekili ve meclis başkanı ise Rum Ortodokslardan seçiliyor. Meclisin 28 koltuğu Hristiyanlar ve Müslümanlar arasında eşit olarak dağılıyor. Cumhurbaşkanı meclise danışarak başbakanı atıyor.
Lübnan hem Arap Birliğine hem de Fransızca konuşan ülkeler birliğine de üyedir.
Beyrutlu Amin Maalouf'un Lübnan'ın ortaya çıkışını : "... I. Dünya Savaş'ından sonra Osmanlı İmparatorluğu dağılmaya başladığı sırada, Maruni Kilisesi’nin liderleri kendi topraklarının Fransız mandası olması ve kendilerini evlerinde hissedebilecekleri yeni bir devletin sınırlarını Fransa’nın çizmesi için uğraşmışlardı. Bugünkü sınırları içindeki Lübnan böyle doğmuştu....” şeklinde özetlemesi aynı zamanda bu gün'kü tablonun sebebidir.
Son Yıllarda Lübnan’daki dikkat çeken olayları :
-1983 Beyrut –ABD elçiliğne saldırı
-1987 Başbakan Reşid Kerami’nin öldürülmesi
-2005 Başbakan Refik Harriri’nin öldürülmesi
-2006 İsrail’in 34 günlük Genel Saldırısı
-2007 Filistin Kampı Nahr El Bared’de Lübnan ordusunun saldırısı ve genel çatışma ….
SONUÇ : 5 ağustos 2020 Tarihli Beyrut Limanı saldırısını : içeriden mi -dışarıdan mı ,askeri muhimmatın depolanması –havai fişekelerin bulunması yönünden elbette Stratejistler değerlendirecektir.Ancak Tarihsel olarak geçmişten günümüze baktığımızda mevcut yapıdan faydalanabilecekleri- konulardan Orta Doğu denklemine yeni bir parantez açılmış olduğunu anlamamız mümkündür.
Bunlar :
-Beyrut Limanının devre dışı bırakılması( Bu durumdan Hayfa Limanı yararlanacaktır)
- Lübnan’ın artık işlevini tamamladığı varsayılarak rolünün İsrail’e verilmesi yani Lübnan’ı devre dışı bırakarak Doğu Akdenizin tam kontrol altına alınmak istenmesini akla gelmektedir.
Bunlar :
-Beyrut Limanının devre dışı bırakılması( Bu durumdan Hayfa Limanı yararlanacaktır)
- Lübnan’ın artık işlevini tamamladığı varsayılarak rolünün İsrail’e verilmesi yani Lübnan’ı devre dışı bırakarak Doğu Akdenizin tam kontrol altına alınmak istenmesini akla gelmektedir.
Şark’ın Paris’ini kuruyoruz diye çıkılan yolda ; Osmanlı Sonrası tam bir Yap-Boz ‘a dönen Lübnan Dost-Düşman belirsiz bir ortamda kendini Beyrut'ta yeni bir kan ve ateş deryasının içinde buldu.
Eğitimci ,Araştırmacı ve Tarih Öğretmeni
Kaynaklar :
1-İlber Ortaylı ,19.y.y. sonunda Suriye ve Lübnan üzerinde bazı notlar
1-İlber Ortaylı ,19.y.y. sonunda Suriye ve Lübnan üzerinde bazı notlar
2-Ekrem Buğra Ekinci, Lübnan'ın esas Teşkilat Tarihçesi
3-TDV-İslam ansiklopedisi
4-Amin Maalouf, Yaralı Kimlikler
5-Rifat Günday, http://rifatgunday.blogspot.com/2017/10/kudus.html
5-Rifat Günday, http://rifatgunday.blogspot.com/2017/10/kudus.html
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder