Tarihimiz ve Olaylar-11 : 1.KILIÇ ARSLAN 'ın HAÇLILARLA MÜCADELESİ
Rifat GÜNDAY*
“…Sen
ki, son ehl-i salîbin kırarak savletini,
Şarkın en sevgili sultânı
Salâhaddîn’i,
Kılıç Arslan gibi iclâline ettin
hayran...”
(M.Akif Ersoy-Çanakkale Şehitlerine)
Sultan 1.Kılıç Arslan, tahminen 1079 ‘da doğmuştur. Babası Kutalmışoğlu
Süleyman Şah olup soyu Selçuklu kurucu lideri Selçuk Bey’in oğlu Arslan Bey’e
dayanmaktadır. (Çağdaşı Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın soyu ise Selçuk
Bey’in diğer oğlu Mikail’den gelmektedir) Kılıç Arslan babası 1.Süleyman Şah
ile Suriye seferine katılmış ve Suriye
Selçuklu Sultanı Tutuş’la (Melikşah’ın kardeşi) Ayn Seylem savaşına (
Haziran/ 1086) katılmıştır. Savaşta Süleyman Şah vefat ettiğinden Kılıç Arslan
ve Kardeşi Kulan Arslan Sultan Tutuş tarafından Antakya’ya götürüldü. Ancak daha sonra Bölgeye gelen Büyük Selçuklu Sultanı Melikşahı , Kılıç Arslan ve Kulan Arslan'ı İsfahan'a götürerek gözetim altına almıştır.(1087) Melikşah’ ın ölümü(19 Kasım 1092) üzerine Süleyman Şah oğulları
derhal Anadolu’ya hareket etmiştir. Bu süre içerisinde Anadolu Selçuklu
Sultanlığı tahtı boş kalmış ve Saltanat Naipliğini Ebu'l-Kasım yapmıştır(1086-1092)
Anadolu Türkleri, Sultanı sevinçle karşıladı. Ancak
tahtın boş kaldığı dönemde (1086-1092) Ebul Kasım Bizans’la (Kios/Gemlik) savaşında
yenilerek İznik’e çekilmişti. Anadolu’daki boy beyleri de başsız kalınca
“başına buyruk” hareket etmeye başlamışlardı. Boyların serbest hareketleri
neticesinde Anadolu’da 2.Beylikler dönemi (Danişmentler, Mengücekler
,Saltukoğulları ,Hasan Bey, Buldacı, Çubuk
beyleri gibi) başlamış üstelik bu boşluktan Ermeni Prensliği de
yararlanmıştır.Bu yüzden Anadolu’yu itaat altına almak amacıyla Emir Porsuk, Melikşah’ın emriyle 50.000
kişilik bir kuvvetle Anadolu’ya
(Eskişehir ve İznik) gelmiş, boyları itaat altına almaya çalışmış İznik’i de
kuşatmıştı. (1090) (Büyük Selçuklu Emir-ül Ümerası Porsuk Bey’in
Eskişehir’e gelmesi şerefine bu günkü PORSUK nehrine ismi verilmiştir). Emir Porsuk’tan
sonra bu sefer aynı amaçla Emir Bozan gönderilecek ve o da Emir Porsuk gibi yine
İznik’i kuşatacaktır.
Büyük Selçuklu merkezinde gözetim altında tutulan Kılıç
Arslan ve Kardeşi Kulan Arslan serbest kalınca, Anadolu’dan Yabgulu Türkmenlerden bir ordu
toplayarak süratle İznik önüne geldiler. Büyük kardeş Kılıç Arslan tahtı Ebul
Kasım öldüğünden, Ebul Gazi’den teslim aldı.
Kılıç Arslan bir taraftan babasının ölümünden beri
dağılmış bulunan devletin birliğini kurmaya çalışırken bir taraftan da Bizans’a
karşı sürdürülen mücadeleye devam etmek kararındaydı. Ancak Bizans entrikaları
neticesinde Çaka Bey’le (Kılıç Arslan’ın kayınpederi) bozuşurak öldürttü ve
daha sonra Malatya Seferine çıktı(1097). Malatya Kuşatmasındayken 1.Haçlı
ordusunun (Asıl Muharip ordu) İstanbul’dan geçerek Selçuklu sınırlarına
geldiğini haber alınca süratle başkenti
İznik’e doğru hareket etti.
Haçlı
ordularını ilk defa karşılayacak Türk Lideri 1.Kılıç Arslan olacaktır.
Haçlı
Ordularının Anadolu’ya Gelişlerinin Nedenleri:
1071’den sonra
sürekli Anadolu’da toprak kaybeden Bizans, ancak 1086-1092 de bu durum
durağanlaşsa da Kılıç Arslan’ın tahta çıkar çıkmaz İznik’i kuşatıp Bizans’tan
geri almasıyla birlikte İmparator
Aleksios Komnenos, Türkleri Anadolu'dan atmak ve kaybedilen toprakları geri
almak maksadıyla 1091'de Papa II. Urban'dan
yardım istemiştir. Ancak Bizans’ın bu
talebini Papa II.Urban bir fırsata
dönüştürerek Avrupa şehirlerinde özellikle
Keşiş Pierre L’Ermite
aracılığıyla herkesi haçlı seferine teşvik etmiştir. Böylelikle Ortaçağ
Avrupasının yoksul halk yığınları zengin görülen Türkiye ve Kudüs’e
yönlendirilecekti. Bunun neticesinde 100.000 civarında toplanan halk Keşiş
L’Ermite ve şövalye Yoksul Gotye tarafından harekete geçirildiler.
Öncü
Haçlılar
Toplanma yeri olarak Köln (Almanya) şehri
belirlenmiş ve buradan İstanbul’a hareket edilmiştir. (Köln’deki bu alana
sonradan büyük bir katedral inşa edilecektir) Fransız ,Alman,İtalyan ve diğer milletlerden toplanan bu düzensiz
ordu lojistik v.s.hizmetleri dikkate
almadan yola çıktılar. Bu şartlarda yollarına ancak yağma ile devam
edebiliyorlardı. İmparator Aleksios Komnenos, Papalıktan böyle bir yardım beklemiyordu, yağma ve
çapulcu birliklerin kente zarar
vermesini önlemek için bunları hemen boğazı geçirerek Yalova’ya yerleştirdi. (1
Ağustos 1096) Böylece yağma saldırılarını Bizans kendinden Türk topraklarına
yönlendirmiş oldu. Yalova’da Kibotos karargahına yerleşen haçlılar civar köylere
yağma saldırıları yapmaya başladılar. Bunlardan 6.000 kişilik Alman-İtalyan
birliği Rinolda komutasında Kserigordon isimli bir kaleyi ele geçirdiler.
Durumu haber alan Sultan 1.Kılıç Arslan buraya bir ordu
sevkederek kaleyi geri almış oldu.(29 Eylül 1996)
Bu olaydan sonra Haçlılar, Türklerin Kibotos’a bir
saldırı hazırlığı olarak algılandığından ve birazda intikam amacıyla bu sefer 20.000 kişilik Haçlı ordusu İznik
üzerine harekete geçti. Türkler ise saldırıyı almış Drakon denilen yerde pusuya
yatmıştı. Savaş şövalyelerin bütün gayretine rağmen, haçlı ordusunda bozgun başladı ve imhaya uğradılar. Kaçabilenler
kurtuldular.(21 Ekim 1096) Bizans İmparatoru Kommenos ancak bu artıkları toplayabilmiştir.(Yoksul
Gotye ölmüş, L’Ermit ise kaçabilmiştir)
1.HAÇLI ORDUSU(1097)
L’Ermit
öncülüğündeki öncü ordunun Türkler tarafından yok edilmesinden sonra, asıl Haçlı ordusu hazırlıklarını
tamamlamış ve yola çıkıyordu. Haçlı ordusu Bizans’la bir anlaşma yaparak Anadolu’
da aldıkları yerleri Bizans’a verecekler,
Bizans’ta Haçlılara Yiyecek ve diğer lojistik işlerde yardım edecekti. İlk öncü
haçlıların Türkler tarafından kolayca imha edilmesinden dolayı bu sefer asıl
haçlı orduları Avrupa’da; prens ve
dükler, şövalyeler ile ağır zırhlı
donatılmış ve profesyonel ordulardan oluşan yeni orduya katılan soylu ve
asilzadelerden oluşuyordu.
Aşağı Lorraine kontu Godefroi de Bouillion -Fransa
kralı I. Henri’nin kardeşi Hugues -
Toulouse kontu Raimond de Saint Gilles -
Flandre kontu Robert - İngiltere kralı
William’ın oğlu Robert gibi liderlerden oluşan ordunun toplamı 600.000’e ulaşıyordu. 1097
İlkbaharında İstanbul’dan hareket eden 1. Haçlı ordusu
Pelekanon’da(Maltepe) ki karargahlarında
toplandılar. Buradan da hareket ederek İznik önlerine geldiler. Bu sırada
Malatya seferine çıkarak şehri
kuşatmakta olan 1.Kılıç Arslan,
başkentinde kuvvetli bir garnizon bırakmıştı. İznik 5 km.lik surları ve 144 burcu olan savunmalı
bir kaleydi. Zaten 1.Kılıç Arslan öncü haçlı ordusuna benzer bir ordu beklemekteydi. Ancak 1.haçlı
ordusunun fasılasız akın akın gelip
şehri muhasara ettiklerini haber alan Sultan Malatya kuşatmasını kaldırarak
İznik’e hareket etti. Sultan İznik’e ulaştığında şehrin nefessiz bir şekilde
kuşatılmış ve biraz da geç kalmış olduğunu gördü. (6 Mayıs 1097) Sultan şehre
girmek için Güneydeki kapının surlarını (Yenişehir kapı) -Kont Raimond de Saint
Gilles’in komuta ettiği birliklere –taarruz
ederek- şehre girmeye çalıştı. Akşama kadar süren şiddetli savaşta-kuşatmayı
yarma harekatı- sayı ve teçhizat üstünlüğü nedeniyle kuşatmayı yarıp İznik
Surlarına ulaşamadı. Bütün Türk Orduları, Selçuklular da; Cesareti ve taktiksel üstün savaş yetenekleri hele dünyanın en iyi atlı okçuları olmalarına rağmen böyle büyük bir orduyla
sıkışık bir alanda hücumları boşa
çıkmıştı. Oysa bu geleneksel hücumlar ancak meydan savaşlarında etkili olabiliyor- özellikle dört nala
hücumdayken aniden geriye dönüp uzaklaşırken bile at sırtında geriye hızla ok
atabiliyor ve bu vur-kaç olarak tanımlanan bu stratejik savaş taktikleri düşman ordusunu dağıtmaya yeterli oluyorken
burada etkili olamadığından mecburen Kılıç Arslan akşama doğru
ordusuyla geri çekildi. Bu durum
karşısında başkentini kaderine terk ederek ordusuyla ayrıldı. Bu arada
Bizans’ın yardımıyla Haçlılar İznik’i(Nikea) göl yönünden de tam anlamıyla
kuşattılar ve Ağır Zırhlara karşı etkili bir savunma yapamayan Türk Garnizonu
Bizans’a haber göndererek teslim oldu. Teslim alma işlemini Bizans ordusunda
bulunan Peçenekler gerçekleştirdi ve Bizans da sözünü tutarak herhangi bir
katliam olmadı.(Esirler, daha sonra fidye ile serbest bırakılacaktır, Kılıç
Arslan’ın eşi misafir olarak İstanbul’a
götürülerek daha sonra Sultan’a teslim edilecektir)
Bizanslılar için çok önemli olan ve İznik Konsili’nin
(325) toplandığı yer olan İznik,
Türklerin elinde çok kısa bir süre kaldıktan sonra çıkmıştır. Bizans-Haçlı ittifakı gereği şehir,
Bizans’ın eline geçti. (İznik Türklerin eline ancak 1331’de tekrar geçecektir).
İznik’in Türklerden geri alınması olayı Hristiyan Avrupa’sında sevinç yaratmış
ve Haçlı seferlerine desteğin artmasına neden olmuştur.
-1.Haçlı
Ordusuyla yapılan Sultanönü (Dorylaion) Muharebesi
1.Kılıç Arslan, ordusunu daha fazla yıpratmadan
İznik’ten çekildikten sonra; Anadolu’dan kuvvet toplamak ve diğer beylerle
ittifak- yardım için çağrılar gönderdi. Dânişmendli Gümüştegin Ahmed Gâzi ile Kayseri Emîri Hasan
bey bu yardımlara iştirak ettiler. Sultan,
Güney’e inen 3 yol güzergâhının da merkezinin Eskişehir olacağını hesaplayarak
toplanma yeri olarak Eskişehir’de yüksekçe bir tepeyi seçmiş, otağını buraya
kurmuştu. (Eski Türk geleneklerine göre Kağan nerdeyse başkent ordadır anlayışıyla
yeni idare merkezi olarak burada toplanıldı.
Selçuklu ordusu bu güne kadar böyle ağır teçhizatlı, tepeden-tırnağa ağır zırhlı şövalyelerle
karşılaşmamışlardı. İznik kalesinin güneyinde gerçekleşen yarma girişimi/meydan
savaşından alınan derslerden göğüs-göğüse muharebeden kaçınacakları bir yöntem belirlenmişti.
Haçlı ordusu da yürüyüşe geçmeden önce artan lojistik sıkıntılardan dolayı ikiye
bölünüp bir gün arayla Anadolu içlerine-Eskişehir yönüne -hareket ettiler. Kılıç
Arslan kuvvetlerini Kütahya
istikametinden ,Eskişehir’e çıkan Vadilerin yamaçlarını askerlerine tutturmuştu.
Yapılan planlamaya göre Türk Birlikleri aniden haçlılara saldırarak (Vur-Kaç) Haçlı
ordusunu yıpratacaklardı. Gerçekleten de ani saldırılarla Selçuklu süvarileri
haçlılara kayıp verdiriyorlar ve geri çekilerek toplanma yerine gelmeye
çalışıyorlardı. Haçlıların 1.gün yola çıkan ordusu Bohemond komutasında
vadinin çıkışında bir çok tarihçiye göre -eski Dorylaion kalıntıları-
yakınında kamp kurdular. Bu savaş bir başka görüşe göre de İnönü Ovasının
girişini tarif etmekle birlikte bu güne kadar kesin olarak belirlenememiştir.
Ancak kesin olan durum Haçlı ordularının Osmaneli(Lefke)’den hareket ettiğidir.
Ancak Osmaneli-Eskişehir arası 2 günlük yol olup buradaki iki mevut güzergah :
- Osmaneli –Söğüt-Eskişehir (Roma ve Osmanlı ordu
yolu)
-Osmaneli-Pazaryeri-Bozüyük-Eskişehir(Bizans ordu
Yolu) hatlarından her ikisini de kullandıkları anlaşılmaktadır. Şöyle ki; Yüz Binlerden
oluşan ordu kolları/ grupları vadilere- yollara sığamadıkları gibi iaşe ve su
ihtiyaçlarını gidermekte zorluk çektiklerinden ikiye ayrılarak iki ana güzergâhtan
Eskişehir’ e ilerlemişlerdir.
1.Haçlı Seferi Türkiye yol hatları haritası
1.Eskişehir ( Dorylaion/Sultanönü) Muharebesi
1.Kılıç Arslan, Takviyelerle güçlendiğine
inandığından sabah erkenden şiddetli bir
ok atışıyla saldırı başlattı.(30 Haziran
1097)Haçlılara yaklaşan süvariler bu sefer kısa mızrak(kargı) atarak
saldırıyor ve bütün bu hamlelerinde daha önce İznik savaşında öğrendikleriyle kadar zırhların zayıf yerlerini(Boyun ve yüz)
hedef alıyor ve adeta ölümüne kayıp verdiriyorlar ve çok yakın göğüs-göğüse
muharebeye fırsat vermeden ani manevrayla geri çekilip ,tekrar saldırıyorlardı. Haçlı
ordusu şaşırmıştı, İznik savaşından sonra bu kadar büyük bir Türk ordusu beklemiyorlardı. Bohemond kolu çok zor durumdayken ve Neredeyse savaşı
kaybetmek üzereyken, akşama doğru 2.Gün hareket eden Haçlı ordusu Godefroi
komutasında yetişerek savaşa girdi. Ancak bu sefer de Sultan bu 2.gün ordusunu beklemiyordu.
Taze kuvvetle zaten sayısal üstünlüğü olan
üstelik Bohemond kolundan daha kalabalık olan bu 2.Kol haçlı ordusu
taarruza geçerek adeta vur-kaç yapan Türk atlılarını arkadan ve yanlardan kuşattılar.Bu durumda Kahramanca ve metanetle çarpışan 1. Kılıç Arslan kuvvetlerini gece vakti geri çekerek savaş meydanından –bu arada
meşhur otağının bulunduğu “Sultan
Höyüğünden” ayrılmak zorunda kaldı. Kılıç Arslan dağılan kuvvetlerini
toparlayarak Konya yönüne doğru çekilirken(Otağ ve çadırlarıyla beraber
Hazinesini de bırakmak zorunda kalmıştır) yeni yöntemler planlamak zorunda
kalacaktır.
Ancak burada üzerinde durulacak nokta, Batılıların Dorylaion dedikleri savaşta
Selçuklu ordusu kesinlikle 20.000’ e bile ulaşmazken sayıyı abartmaktadırlar. Bir
diğer nokta Sultan’ın savaş öncesinde ve savaş esnasında otağının bulunduğu tepenin konumu ve önemine binaen sancağın adı Sultaneyüğü/Sultanönü adı ile
tanımlanacaktır. (Osman Turan ).Bu tarihten itibaren 1867 yılına kadar
Sultanönü Sancağı/Sultanönü Uç beyliği
olarak tanımlanacak , bu tarihten sonra ise Eskişehir kazası olarak
tanımlanmaya başlanacaktır.
Sultan Kılıç Arslan Sultanönü savaşından sonra bir yandan Anadolu’yu derleyip toparlamaya bir yandan da bundan sonra devam edecek haçlı akınlarını izlemek ve müdafaa etmek durumunda kalacaktır. Başkenti mecburiyetten Konya ‘ya taşıyacak tır. Anadolu Selçuklu Devletinin Batı sınırları: Kuzey batısı Sultanönü uç Vilayeti olmak üzere, Akşehir ve Antalya çizgisine gerilemiştir. Ayrıca Bu hattın batısındaki diğer beylik toprakları Bizans’a, Kilikya’da Ermeni prensliği, ve Küdüs Krallıkları (Urfa ,Maraş ,Antakya kontluklarıyla) kurulmuş Anadolu Selçuklu Devleti Orta Anadolu’ya sıkışmış vaziyette kalmıştır.Papalık ise Kudüs’ün ele geçirilip Krallık kurulmasından memnun kalmakla birlikte, yeni seferlerle bu krallıkların ayakta tutulması politikasına sarıldılar. Yeni Papa II. Pascalis’ özellikle kralların Kudüs seferi için sürekli Avrupa’yı ayağa kaldırıyordu.
-1.Haçlı seferine Ek Haçlı seferleri: 1099 seferi:I.Kılıç Arslan Büyük haçlı ordularıyla savaşa tutuşmadan takiple yetinmek için yeni bir hazırlık yaparak Eskişehir(Sultanönü) ve Akşehir(Akşar) uç’larını kuvvetle savunma mevzileri yaptırdı. 1099 seferine çıkan Danimarka Kralının oğlu Sweyn the Crusader komutasındaki orduyu Eskişehir’den Akşehir ’e kadar uzaktan izleyerek takip etti ile Ilgın yakınlarındaki bir mevkide ani bir baskın yaparak taarruz ederek tamamen yok etmiştir.
-1.Haçlı
Seferine Ek Haçlı Seferi: 1101
Haçlı Seferi:
Bu sefere Papa’nın çağrısıyla (3) büyük ordu
katılmış ve birbirlerinden ayrı yollardan hareket etmişlerdir.
1101
Haçlı seferlerinin Birinci Ordusu : Mayıs 1101'de İtalya'dan
Lombardlardan ve bir miktar Almanlardan oluşan 200.000 kişilik bir Haçlı ordusu
İstanbul üzerinden geldikleri İznik’ten
hareketle Osmaneli-Ayaş- Ankara –Çankırı
üzerinden Niksar'a(Diaspolis) yöneldiler. Hedefleri Dânişmend Gümüştegin
Gâzi tarafından Malatya yakınlarında yapılan savaşta esir
edilen Niksar hapishanesine atılan
Antakya prinkepsi (Haçlılar tarafından uydurulan yeni bir prenslik ünvanı)
Bohemund’u(Lombardlar reis olarak
görüyorlardı) kurtarmak ve yeni topraklar ele geçirmekti. Sultan 1. Kılıç
Arslan bu orduyla çarpışmasının zor olduğunu anlayınca başta Danişmentli olmak
üzere Suriye beylerinden yardım talep etti, bir yandan da Haçlı ordusunu takibe
başladı. Haçlıların Danişmentli bölgesine yürüdüğünü anlayınca , müttefikleriyle Çankırı civarında toplanmayı planladı. Müttefik
orduya : Harran beyi Karaca, Seruc(Suruç) Artuklu Emîri Belek b. Behram ve
Halep Selçuklu Meliki Tutuş yardıma
geldiler. Sultan Ankara kalesini boşaltarak ve yollardaki yiyecek ve su
kaynaklarını tahrip ederek Çankırı’ya geldi.Haçlı ordusu da Ankara’yı ele
geçirerek Bizans’a teslim etti ve Çankırıy’a geldi.Çankırı’da Toplanmış Türk
ordusuna saldırmadan yönünü Amasya’ya çevirdi.Sultan Kılıç Arslan’ın bütün yardım
çağrılarına rağmen ,Haçlı ordusu ,Türk ordusundan 10 kat fazla idi.Bu nedenle
Sultan Haçlı ordusunu yıpratma taktiği uyguluyordu.Haçlı ordusu ,Türklerin eski Türk taktikleri uygulayan Türk atlılarının vur-kaç ve küçük pusularla ani baskınlar yaptıklarından yürüyüş
kollarını sıkışık/ yanaşık tutuyorlardı ancak bu yüzden de normalin üzerinden fazla kayba uğruyorlardı.Neticede 2
Ağustos’da Merzifon’la Niksar arasında bulunan
ovaya ulaşan Haçlı ordusuna, Sultan
taarruza geçmeye karar verdi. Sürekli yiyecek sıkıntısı çeken ve yorulan Haçlı
ordusu Türk ordusunun her yönden saldırıları karşısında panikleyerek
ellerindeki araba v.s malzemelerden bir daire/çember oluşturup içinde savunmaya geçtiler. Bu pozisyona
geçmekle muharebedeki ağır teçhizat üstünlüklerinin inkarı anlamına gelen
çarpışmada Türk tarafı üstünlüğü ele geçirdi ve neticede ümidini kesen
haçlıların kaçmaya başlamasıyla savaşı kaybettiler.
Kaçanların takibi ve esirlerin toplanmasıyla Merzifon’da kesin bir Türk zaferi
oldu.(5 Ağustos 1101) Kaçabilenler ancak Sinop yoluyla İstanbul’a
dönebilmişlerdir.
1101 Haçlı seferlerinin İkinci Ordusu : Haziran ayının (1101) sonuna doğru ; Nevers Kontu II. Guillaume’in (Giyom) komutasında ki Fransız koluydu ve önceki Haçlı ordusunun güzergahını hedeflemelerine rağmen ulaştıkları Ankara’dan aniden Konya yönüne dönerek Ereğli'ye yöneldiler. Bu arada Danişmentli ile birlikte kuzeyde bulunan Sultan 1.Kılıç Arslan , tali dağ yollarından ve kestirmelerden geçerek Haçlı ordusunu Konya’ya gelmeden yetişti ve önlerini kesti.Sultan’ın ani saldırısı Haçlıları dağıtmadığından ,Sultan ordusunu geri çekerek takibe devam etti.(13 Ağustos 1101).Haçlı ordusu ilerleyerek Konya’yı kuşattı.Fakat Konya Başkent olduğundan Sultan 1.Kılıç Arslan çokça sur ve burçla Konya Kalesini kuvvetlendirmişti.Haçlı ordusu Konya’yı alamayacaklarını anladıklarından ve önceki 1.Haçlı ordusundan(İtalyanlardan ) da haber alınamayınca kuşatmayı kaldırarak Ereğli’ye hareket ettiler.Haçlı ordusu önünden çekilen Sultan 1.Kılıç Arslan her zamanki gibi yiyecekleri imha ederek Ereğli’de beklemeye başladı.açlık ve susuzlukla 3 günde Ereğli önlerine gelen Haçlı ordusuna karşı Sultan taarruza geçerek ve gün boyu süren şiddetli çarpışmalardan sonra yeni bir zafer ; Ereğli zaferini kazandı.(28-29 Ağustos 1101) Haçlı komutanları Giyom ve bazı asilzadeler ile birkaç bin Haçlı kılıç artığı Toroslar’dan geçerek Antakya’ya ulaşabilmişlerdir.
1101
Haçlı seferlerinin Üçüncü Ordusu
: Aquitania dükü IX. Guillaume’un(Bu da
bir başka Giyom) kumandasındaki
Fransızlar ile Bavyera dükü IV. Welf’in idaresindeki Almanlar’dan oluşan bu ordu , ikinci orduyu bir hafta arayla
takip edip Bizans topraklarından sonra Anadolu'ya
geçtiler.Bunlar 1097 yılındaki esas 1.Haçlı Ordusunun yolunu (İznik-Eskişehir
–Akşehir-Konya) kullanarak Konya yönüne
ilerlediler.Durumu haber alan 1.Kılıç Arslan bir yandan 2.orduyu (Newers
Kontunun ordusu) takip ederken , bir
yandan da yol boyunca Haçlı ordusunu
yıpratmak için; Şehirleri boşalttırıp , su kuyularını zehirledi ve yetişmiş
ekinleri yaktırdı. Sultan bu şartlarda orduyla çarpışacak durumda değildi. 2 Haçlı
Ordusuyla henüz çarpışma yapılmış, 1.ordusunun artıklarıyla Merzifon’da çarpışan kuvvetlerde henüz Konya bölgesine
gelmemişti. Haçlı ordusu açlık ve
susuzlukla boğuşarak toz-duman içerisinde yıpranmış bir şekilde Ereğli’yi ilerliyorlardı.
Zaten Sultan’da haçlı ordusunun güzergâhının
belli olduğunu anladığından müttefik ve
kendinin diğer kuvvetleriyle Ereğli’de toplanma kararı vermişti. Bölgedeki
zengin su kaynaklarının bulunduğu Ereğli batısında yer alan Akgöl ve Ereğli
ırmağını taarruz için seçmişti.Haçlı ordusu aç-susuz ulaştıkları bu noktada sulara kendilerini
atarken , pusuda ve gölün karşı kıyısında
mevzilenmiş Türk ordusu Haçlılara ok
yağdırdılar.Haçlı ordusu şaşkınlığını üzerinden atamadan Kılıç Arslan,
Dânişmend Gümüştegin Gâzi, Karaca ve diğer beylerin süvari birlikleriyle yanlardan taarruz ederek haçlıları kuşattılar.
Kısa sürede haçlı ordusu dağıldı, böylelikle kaçabilenler dışında imha
edildiler .Bu da 1.Kılıç Arslan’ın yeni bir Ereğli zaferiydi. (2.Ereğli zaferi-5
Eylül 1101)
Tarihlerin Anadolu’da kaydettiği en büyük 1. haçlı ordusu,
Sultanönü savaşında Anadolu Selçuklularını yenmiştir(1097). Ancak Sultan
1.Kılıç Arslan, Sultanönü’ndeki Savaş
meydanından geri çekildikten sonra asla pes etmeyip Ereğli’ye kadar Haçlı Ordusunu izleyip
, sürekli saldırarak hırpalaması,
daha sonra da diğer Türk beyleri tarafından hücumlara uğrayarak kayıp vermekle birlikte
amaçladıkları Kudüs’e ulaşarak kuşatma ile ele geçireceklerdir.(1099)
Ancak 1.Haçlı Ordusunun Anadolu’dan
geçmeyi başarmışlarsa da hırpalanarak ve
çok ağır kayıplar verdirilerek geçebilmişlerdir.
Anadolu Selçuklu ordusu haçlılara nazaran çok küçük görünmekle birlikte Anadolu Selçuklularının 20-30
katı büyüklükte 1101 yılı Haçlı
Seferleri’ne karşı Sultan 1.Kılıç Arslan’ın
bitmez-tükenmez gayretleriyle ard
arda kazanılan zaferler Anadolu’daki Türk varlığını artık tartışmasız bir şekilde
Türkeli/Türk Yurdu haline getirmiştir. Sultan 1.Kılıç Arslan’a Haçlıları ilk karşılayan Türk ve sonuna kadar mücadeleyi götüren bir büyük lider
olarak her yerde büyük saygı duyulmaya başlanmıştır. Her ne kadar
Eskişehir-Akşehir çizgisinin batısında Bizans,Selçuklu Başkenti İznik dahil
olmak üzere eski topraklarını kazandıysa da , kısa zamanda Orta Anadolu ağırlıklı olarak toparlanmayı
başaran ve haçlı tehditlerini atlattıktan sonra Anadolu Selçukluları yine Bizans’ın kapsısına
dayanacaklardır.Anadolu Selçukluları , Anadolu’daki
Türk beylerini toparlamakla uğraşırken bir yandan da akın akın ve dalgalar
halinde gelen çok büyük Haçlı kuvvetleriyle mücadele etmek zorunda kalmışlardı.
Bu bakımdan Sultan 1.Kılıç Arslan babası Süleyman Şah’tan sonra Anadolu Selçuklu Devletinin 2.Kurucusu olarak da kabul
görmüştür. Bundan sonra Haçlılar İznik-Antakya hattını/güzergahını kullanırken daha dikkatli ve tereddütlü
hareket edeceklerdir. Zaten 3.Haçlı seferinden sonra da bir daha Türkiye yolunu kullanmayacaklardır.
Sultan 1.Kılıç Arslan Haçlıları bertaraf ettikten sonra Doğuda genişleme faaliyetlerinde bulunmuş, Haçlıların baskısı altındaki Elbistan ve Maraş’ı fethettikten sonra Urfa Haçlı kontluğunu kuşatıp Harran’ı almıştır. (1103) Son olarak da Musul’u ele geçirmişti.(22 Mart 1107). (Tabii bu bölgeye girmekte Büyük Selçuklu tahtında Berkyaruk ile Muhammed Tapar arasındaki kavgadan faydalanmıştır) Bu bölgeye Anadolu Selçukluların girmesinden rahatsız olan Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş ve diğer beyler , bölgede bulunan Büyük Selçuklu komutanı Emir Çavlı ile kuvvetlerini birleştirerek Anadolu Selçuklu sultanı 1.Kılıç Arslan üzerine yürüdüler. Durumu haber alan Sultan, oğlu Melikşah’ı (11 yaşında) melik tayin edip annesiyle birlikte Musul’da bırakarak Çavlı komutasındaki birleşik orduya doğru ilerledi. Sultan 1.Kılıç Arslan henüz takviye kuvvetlerini toplayamadan Çavlı saldırıya geçti.Bu savaş Duhok ile Musul arasında Habur nehri yakınlarında gerçekleşti.Savaşa üstün kuvvetlerle giren Çavlı 1.Kılıç Arslan’ın ordusunu dağıtınca , çaresiz kalan 1.Kılıç Arslan atını karşı kıyıya geçmek ve esir düşmemek için Habur nehrine sürdü ancak zırhlarının ağırlığıyla boğuldu.
Sultan’ın naaş’ı Şemsaniye köyü yakınlarında nehirde bulunup Meyyâfârikīn(Silvan)’a götürülerek buraya gömüldü. Silvan Atabeyi Humartaş onun için “Kubbetü’s-sultan” adıyla meşhur olan bir türbe yaptırdı.Sultan 1.Kılıç Arslan’ın Mezarı : Sultan 1.Kılıç Arslan’ın türbesi zamanla ve savaşlarla tahrip olunca yeri unutulmuştu. Son Yıllarda Sultan 1.Kılıç Arslan’ın türbesini araştırma amaçlı arkeolojik çalışmalar yapmak üzere Dicle Üniversitesinden oluşturulan komisyon başkanı Doç. Dr. Oktay Bozan : “Mezar yeri tespit çalışmaları kapsamında,12.Yüzyıl Tarihçisi İbnü'l Ezrak’ın anlattığı veriler ışığında ve yöre halkıyla temaslarımız neticesinde Bağlar Mahallesi'nde bulunan 2 tarihi mezarda kazı çalışması başlatıldı. 3 gün süren çalışmalarda 2 metre derine inilerek mezarlarda bulunan kalıntılar, incelenmek üzere Dicle Üniversitesi'ne götürüldü. Orta Çeşme Parkı'ndaki türbe kalıntısındaki iki mezarın, Kılıçarslan ve kızı Saide Hanım'a ait olduğu komisyonumuz tarafından belirlendi.
Sultanı 1. Kılıçarslan'ın mezarının Diyarbakır Silvan'da bulunmasıyla önemli bir tarihi konu ortaya çıkarılmış oldu.
*Rıfat GÜNDAY; Eğitimci,Araştırmacı ve Tarih Öğretmeni :
Kaynaklar:
1- İslâm Ansiklopedisi
2- Ali Sevim ,Erdoğan Merçil : Selçuklu Devletleri Tarihi ,TTK Yayınları
3- Osman Turan ,Selçuklular ve Türk-İslam Medeniyeti ,Ötüken Yayınları
4- Nurfeddin Kahraman-Refik Arıkan : I. Haçlı Seferinde Haçlıların İznik’ten Eskişehir’e Takip Ettikleri Güzergâhın Tespiti
5- Osman Turan , Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken Yayınları İstanbul 2014.
6- Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1993
7- Işın Demirkent , Türkiye Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan, Ankara 1996.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder