Bilim Tarihimiz-1 : 14 Mart Tıp Bayramı ve tarihçesi
*Rifat GÜNDAY
14 Mart Tıp Bayramı Türkiye’ye has millî bir bayramdır. Bu tarihin iki açıdan önemi bulunmaktadır. İlki Türkiye'de modern tıp eğitiminin kuruluşunu anlatmaktadır. Yeniçeri ocağının kaldırılmasıyla kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye(1826) orduya askeri hekim yetiştirmek amacıyla Sultan 2. Mahmud (1808-1839) döneminde Şehzadebaşı’ndaki Tulumbacıbaşı Konağında açılan Tıphane ve Cerrahhane-i Amire isimli ilk modern tıp okulunun açılış gününü belirtir. 14 Mart 'ın esas önemli olan anlamı ikinci anlamı ise şöyle ki : 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi imzalandı ve 13 Kasım 1918’de İtilaf Filoları Boğazlar müstahkem mevzilerini teslim aldıktan sonra İstanbul’ a girdiler. İstanbul’da Sultanahmet meydanına Fransızlar Tanklarını gösterirken , İngilizler’de dev toplu denizaltılarını Haliç Köprüsünde sergiliyor ,ayrıca tüm itilaf savaş gemileri Sarayburnu’na demirlemiş ,İstanbul’un her köşesinde İngiliz -Fransız devriyeler volta atıyor, Türkiye’nin parçalanması hesaplarını yaparken Mekteb-i Tıbbiye-i Şahanenin (Tıp Fakültesi )öğrencileri işgâle karşı çıkmak ve direnmek arzusundaydılar.(Henüz Milli Mücadele başlamamış , Mondros’a göre Vatan toprakları işgal ediliyor ve halkda genel bir karamsarlık hakimdi) Bunun için başta Tıbbiyeli Hikmet(Tabip -subay Hikmet Boran) olmak üzere genç tıbbîyeliler 14 Mart 1919 gününü bir fırsat olarak değerlendirip Tıphane-i Amire ve Cerrahhane-i Amire’nin açılış gününü kutlamak için bir toplantı düzenlediler. Bu toplantıya Kızıl Haç yetkilileri, İşgâl kuvvetlerinin komutanları ve ileri gelenleri, Saray’dan temsilciler de katıldılar. Gerçekten de 14 Mart günü Tıphane-i Amire ve Cerrahhane-i Amire’nin açılış günüydü. 2.Mahmut döneminde Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi, bu iki kurumu 14 Mart 1827’de açmıştır.Askeri Tıp Okulu 1839 yılında Galatasaray’daki bugünkü Galatasaray Lisesi’nin bulunduğu yere taşınır " Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane" ismini alırken eğitim dili Fransızca'dır.. Buranın d bir yangında harap olması üzerine (1849) Önce Halıcıoğlu’ndaki Topçu Kışlasına, ardından Hasköy’deki Gergeroğlu Konağında eğitimine devam ederken , 1866 yılında ise Sirkeci’deki Demirkapı Kışlası’na taşınır. Mekteb-i Tıbbiye içerisinde görülen ihtiyaç üzerine sivil tıbbiye anlamında Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye kurulur(1867) ; Bu ikinci Tıp okulunun eğitim dili Türkçe olur. Hem sivil hem de askeri tıbbiye okulları, 1874 yılında onarılmış olan Galatasaray’daki binaya 2.kez yerleşirler. Her iki tıp 1876 yılında tekrar Demirkapı Kışlası’na taşınır. Sivil tıp okulu daha sonra Kadırga’ya yerleşmek durumunda kalır. Nihayet Tıp okulu için kalıcı ve uygun bir bina yapımına Sultan 2.Abdülhamit(1876-1909) döneminde yani 14 Mart 1919 tarihinde işgâl protestosunun yapıldığı binanın inşasına karar verilir(11 Şubat 1895) Binanın mimari tasarımı dönemin önde gelen mimarlarında Alexandre Vallaury ve Raimondo D’Aronco’ya aittir. Bina ,Sultan Abdülmecid (1839-1861) zamanında askeri hastane olarak yapılmış olan Haydarpaşa Askeri Hastanesi ile Selimiye Kışlası arasındaki ve yaklaşık 80 dönümlük bir arsaya yapılmıştır. Askeri ve sivil Tıbbiyeler yeniden bu binada birleştirilerek 6 Kasım 1903 tarihinde eğitime başlarlar. Yeni adları ise Haydarpaşa Tıp Fakültesi adını alacaklardır. Tıbbiye Binası Cumhuriyet döneminde 1933-1983 yılları arasında Haydarpaşa Lisesi olarak kullanılmış 1983 yılında Marmara Üniversitesi’ne verilerek yeniden bir üniversite bünyesine geçmiştir. 2014 yılında Marmara Üniversitesinin Maltepe'ye taşınması üzerine bir süre boş kaldıktan sonra Sağlık Bilimleri Üniversitesine tahsis edilmiştir.
14 Martta da kutlama yapılan Tıp Fakültesi binaları bugünkü Sağlık Bilimleri Üniversitesinin binasıdır. Ondan önce de Tıp fakültesi ve hastane binaları işgalde kuvvet kuvvetlerinin karargâh olarak kullandıklarını belirtelim.
14 Mart 1919 tarihinde yapılan bu protestolu açılış törenini yetersiz bulan genç tıbbîyeliler 14 Mart günü işgale karşı daha anlamlı bir direniş gösterisi düzenlemek için : Mekteb-i Tıbbiye-i Şahanenin iki kulesi arasına büyük bir Türk Bayrağı dalgalandırdılar. O yıllarda buraya asılan Türk bayrağı İstanbul’un bir çok yerinden görülmüştü. Ardından Tıp fakültesi öğrencilerinin nümayişiyle birlikte Türkiye’nin işgali protesto edildi. İşgal kuvvetleri bu protestoya müdahale ederek , toplantıyı şiddet kullanarak dağıttı, birçok öğrenciyi tutukladı ve çıkan çatışmada Tıbbîyeli Hikmet yaralandı. İşte 14 Mart’ın Tıp Bayramı olarak kutlanmasının nedeni 14 Mart 1919’da yaşanan bu işgale karşı her bakımdan karşı koymanın nişânesi ve sembolü olmuştur.Hatta diyebiliriz ki Milli Mücadelenin İstiklâl bayrağıdır.
Solda Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane binası ve sağda
Tıbbîyeli Hikmet(Boran)
14 Mart’lar sıradan bir bayram değildir, işgale karşı direnişin millî bir sembolüdür.14 Mart sadece Tıp dünyasının değil , Türkiye Cumhuriyetinin çok önemli bir günüdür.14 Mart olaylarından sonra tıp öğrencilerinden bazıları Kurtuluş Savaşına katılmak üzere Kuva-yi Milliye’ye girdi.Tıbbiyeli Hikmet de Sivas Kongresine Tıbbiyelileri temsilen katılmış sonrasında ordumuzun sihhiye teşkilatında görev yaptı.
Şanı büyük tıp öğrencileri daha öncede 1.Dünya Savaşı’da okulu bırakıp cephelere koşarak kendilerini ıspatlamıştı.(1914-1918)Tıp öğrencileri, başta Çanakkale olmak üzere tüm cephelerde gönüllü olarak görev yaptılar.1.dünya savaşında 765 tıp öğrencisinden(85’ i Ermeni-Rum ve Musevi asıllıydı)) 415’i şehit düşmüştür. 1915’te Tıbbiye’ye kaydolan 1. sınıf öğrencilerinin çoğu Çanakkale’de şehit olmuştu, işte 14 Mart direnişinin arka planında 1.dünya savaşı cephelerinde vatan için şehit düşen kahraman tıbbiyelilerin bu aziz hatıraları vardı.
Türk Tıp tarihinin onurlu sayfaları 1.dünya savaşı cepheleri ve ardından tabii ki İstiklal Savaşı sırasında yazıldı. Millî Mücadele döneminde çok sayıda hekim (emekliler ve Tıp öğrencileri dahil olmak üzere)işini gücünü bırakmış, vatanın kurtuluşu için Milli Mücadeleyi başlatacak Mustafa Kemal’in yanında yer almışlardır.14 Marttan 2 ay sonra Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü Samsun’a götüren Bandırma vapuruna binen 48 kişilik heyetin içinde üç de hekim bulunuyor olması tesadüf değildi.( Dr Albay İbrahim Tali (Öngören), Dr. Binbaşı Refik (Saydam) ve Dr. Yüzbaşı Behçet (Feyzioğlu) )
Yine ilginç bir şekilde Mondros sonrası Suriye cephesinden dönüş yapan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün
İstanbul boğazındaki İngiliz gemilerini gördüğünde(13 Kasım 1918) yaveri Cevad Abbas’a söylediği ünlü “geldikleri
gibi giderler” sözünün bir diğer tanığı da Dr. Rasim Ferid(Talay)dir.Dr. Rasim Ferid gibi
vatanın kurtuluşuna inanan ve Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde
faaliyete başlayan Kuvay-ı Millîyede görev alan bir çok hekim olmuştur. Kurtuluş Savaşında
yapılan teşkilatlanmaya göre ; Askeri hastaneler Kolordular emrine verilerek
hem yaralılara hem de cephe gerisinde halka hizmet vermiş , ayrıca cephe
hatlarında sihhîye bölükleri oluşturulmuştur.
